Η Ελαφόνησος χαρακτηρίζεται για τον απαράμιλλο φυσικό πλούτο, τη σπάνια φυσική ομορφιά και την ιδιαίτερη χλωρίδα και πανίδα της.
H ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους περιοχή της Ελαφονήσου έχει χαρακτηριστεί ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας του δικτύου NATURA 2000 (GR2540002) -σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 1992 για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας.
Τα σημαντικότερα στοιχεία της Ελαφονήσου που την καθιστούν προστατευόμενη περιοχή Natura 2000, είναι οι αμμοθίνες και τα ενδημικά είδη χλωρίδας που εμφανίζονται αποκλειστικά στις παραλίες αλλά και την ευρύτερη περιοχή της Ελαφονήσου. Εξαιρετικής σημασίας στοιχείο αποτελεί η λιμνοθάλασσα «Στρογγύλη», καταγεγραμμένη ως υγρότοπος, η οποία παίζει καθοριστικό ρόλο στην ισορροπημένη λειτουργία του οικοσυστήματος της ευρύτερης περιοχής.
Η Ελαφόνησος παρουσιάζει τεράστιο οικολογικό ενδιαφέρον με τους σπάνιους φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από μια ποικιλία τύπων οικοτόπων, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι αρκετά καλά διατηρημένοι (τυπική αμμόφιλη και αλοφυτική χλωρίδα, συστάσεις κέδρων στις αμμοθίνες, δενδρώδεις διαπλάσεις με Juniperus oxvcedrus, υψηλοί θαμνώνες, βράχοι) που απαντούν φυτοκοινωνίες από τις πιο πλούσιες σε ποικιλότητα, καθώς και υποθαλάσσιες φυτοκοινωνίες, τις γνωστές ποσειδωνίες, κολπίσκους, κόλπους κ.α. Η χλωρίδα της περιοχής είναι πλούσια σε κοινά είδη, ενώ περιλαμβάνει ενδημικά και τοπικά ενδημικά είδη. Η περιοχή είναι πολύ σημαντική για τα μεταναστευτικά πτηνά τόσο ως τόπος αναπαραγωγής, όσο και ως ενδιάμεσος σταθμός ανάπαυσης. Εξίσου σημαντική είναι η παρουσία σπάνιων ειδών αμφίβιων, ερπετών και πουλιών που εμφανίζονται στην Ελαφόνησο, στην περιοχή του Μαλέα και στην ευρύτερη Λακωνία.
Χλωρίδα
Η βλάστηση του νησιού είναι αυτή που χαρακτηρίζει τα μεσογειακά οικοσυστήματα. Τα σημαντικότερα στοιχεία της χλωρίδας της Ελαφονήσου είναι οι βιότοποι των αμμοθινών με το σπάνιο είδος κέδρου, το γιουνίπερους μακρικάρπα και τα ενδημικά είδη χλωρίδας που σχηματίζονται κυρίως στις εκτεταμένες παραλίες του νησιού.
Παράκτιες Αμμοθίνες
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τόσο του νησιού, όσο και της απέναντι ακτής, αποτελούν οι αμμοθίνες. Οι αμμοθίνες έχουν διεθνώς χαρακτηριστεί ως δασικές προστατευόμενες παραλίες. Πρόκειται για δυναμικά και ευαίσθητα οικοσυστήματα. Χαρακτηριστικές στις λαφονησιώτικες παραλίες είναι «οι χαμηλές κινούμενες αμμοθίνες» -με χαλαρό αμμώδες υπόστρωμα και αραιή βλάστηση- αναπτύσσονται στο σημείο αμέσως μετά τη ζώνη που φτάνει το κύμα. Στη ζώνη αυτή εμφανίζονται τα φυτά της περιοχής, η Αμμόφιλα (Ammophila arenaria), η Αγκαθιά (Eryngium maritimum) και ένας αξιόλογος πληθυσμός του είδους Pancratium maritumum, ο απειλούμενος με εξαφάνιση «Κρίνος της Θάλασσας».
Οι φυτοκοινωνίες με αυτά τα χαρακτηριστικά (αμμοφύλλια, κρίνα, κλπ), είναι εξαιρετικά ευαίσθητες. Όταν περνούν ή διέρχονται πάνω τους τροχοφόρα, καταστρέφονται και δεν ξαναφύοναι.
Εσωτερικά προς την ξηρά αναπτύσσονται οι «λευκές αμμοθίνες» που φτάνουν μέχρι τα 10 μ. ύψος στις παραλίες της Ελαφόνησου. Εδώ η Αμμόφιλα καταλαμβάνει την κορυφή των αμμολόφων. Είναι πολυετές αγρωστώδες και αναπτύσσει ρίζωμα με μεγάλο μήκος και βάθος. Αυτό δικτυώνει εσωτερικά τους αμμώδεις λοφίσκους και επιφέρει το πρώτο σημαντικό βήμα στη διαδικασία σταθεροποίησης. Στο σημείο αυτό εμφανίζεται ο «Κρίνος της Θάλασσας», ο οποίος διαθέτει υπόγειο βολβό και εμφανίζεται σποραδικά σε ομάδες.
Οι «γκρίζες αμμοθίνες» με ποώδη βλάστηση είναι σταθεροποιημένες αμμοθίνες που διαδέχονται τις λευκές προς την κατεύθυνση της χέρσου. Η σταθεροποίηση των θινών αυτών επιτυγχάνεται με την εγκατάσταση μόνιμης φυτοκάλυψης από ποώδη και ξυλώδη φυτά, βρύα και λειχήνες που εμπλουτίζουν το αμμώδες έδαφος με οργανικές ουσίες και το καθιστούν πιο σκοτεινόχρωμο και πιο συνεκτικό.
Αμφίβια και Ερπετά
Αρκετά είναι και τα είδη αμφιβίων και ερπετών που έχουν καταγραφεί την Ελαφόνησο αλλά και στη γύρω περιοχή. Το προστατευόμενο είδος, η θαλάσσια χελώνα careta-careta αναπαράγεται στην περιοχή της λίμνης Στρογγύλης, ενώ έχει συναντηθεί και στην παραλία της Παναγίας. Η χελώνα του γλυκού νερού γραμμωτή νεροχελώνα (Mauremis caspica) βρέθηκε στην λίμνη Στρογγύλη σε θέσεις όπου υπάρχουν πηγές και γλυκό νερό. Στην Ελαφόνησο υπάρχουν διάφορά είδη φιδιών και σαύρες. Από τις σαύρες ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σπάνια Ελληνική σαύρα Lacerta graeca η οποία είναι ενδημικό είδος της Πελοποννήσου.
Θηλαστικά
Παλιότερα σε βραχώδεις θέσεις γύρω από το νησί συναντούσαμε φώκιες, το πλέον απειλούμενο θηλαστικό στην Ευρώπη. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ευρύτερη περιοχή του Μαλέα αποτελεί καταφύγιο για το είδος της Μεσογειακής Φώκιας Monachus Monachus. Στην θαλάσσια περιοχή της Ελαφονήσου έχουν παρατηρηθεί και κητώδη κυρίως δελφίνια τα οποία συχνά ακολουθούν καράβια και καΐκια. Το είδος των θηλαστικών αυτών είναι Ρινοδέλφινο, Tursopius truncatus. Στα πιο ανοικτά της θάλασσας ναυτικοί έχουν συναντήσει και φάλαινες.
Θαλάσσιο οικοσύστημα
Μεγάλη ποικιλία βιοτόπων βιοκοινωνιών και πλούσια βλάστηση χαρακτηρίζει το θαλάσσιο οικοσύστημα της περιοχής. Πάρα πολλά είδη ψαριών και ένας ατελείωτος κατάλογος χλωρίδας ζουν και φύονται στη θαλάσσια περιοχή της Ελαφονήσου.
Υδροβιότοπος Στρογγύλη
Εξαιρετικής σημασίας και οικολογικού ενδιαφέροντος στοιχείο αποτελεί η λιμνοθάλασσα «Στρογγύλη» της Ελαφονήσου, που βρίσκεται στην απέναντι ακτή του νησιού, ανατολικά της Πούντας. Η λίμνη Στρογγύλη, μαζί με τις μικρές λίμνες του Μαγγάνου και του Νερατζιώνα παίζουν ρόλο καθοριστικό στην ισορροπία του οικοσυστήματος της ευρύτερης περιοχής. Η Στρογγύλη αποτελεί καταφύγιο για 132 είδη πτηνών και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων και το σπάνιο και απειλούμενο είδος θαλασσόκεδρου.
(πηγή Δήμος Ελαφονήσου)
